Zachowek to często temat wielu sporów rodzinnych i prawnych, zwłaszcza gdy w grę wchodzą wartościowe majątki. W polskim systemie prawnym darowizna może mieć znaczący wpływ na wysokość zachowku, który należy się uprawnionym członkom rodziny.
Darowizna to umowa, na mocy której darczyńca nieodpłatnie przekazuje określone dobro obdarowanemu. W kontekście prawa spadkowego istotne jest zrozumienie, jakie skutki prawne niesie za sobą taka umowa w odniesieniu do zachowku. Zachowek natomiast to instytucja mająca na celu ochronę najbliższych członków rodziny spadkodawcy przed całkowitym pominięciem ich w testamencie, bądź poprzez wyzbycie się majątku przez spadkodawcę za jego życia w formie darowizn. Prawo do zachowku przysługuje zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom zmarłego, jeżeli byliby powołani do spadku z ustawy.
Istotnym jest, iż darowizny uczynione przez spadkodawcę mogą mieć duży wpływ na wysokość zachowku. Kluczowe jest zrozumienie, które darowizny są wliczane do masy spadkowej przy obliczaniu zachowku, ponieważ nie wszystkie darowizny mają takie samo znaczenie prawne.
Obliczenie zachowku, gdy uwzględnia się darowizny, może być skomplikowane. Proces ten rozpoczyna się od ustalenia tzw. substratu zachowku, czyli wartości czystej masy spadkowej, do której dodaje się wartość darowizn uczynionych przez spadkodawcę. Uwzględnić również trzeba, czy darowizny te były dokonane na rzecz osób, które są lub nie są uprawnione do zachowku, lub które nie są powołane do spadku z ustawy.
Co do zasady, przy obliczaniu zachowku uwzględnia się darowizny dokonane w ciągu dziesięciu lat przed śmiercią spadkodawcy. Jednakże ograniczenie czasowe (10-letnie) terminu odnosi się jedynie do darowizn dokonanych na rzecz osób innych niż spadkobiercy uprawnieni do zachowku. Jeżeli zatem chodzi o darowiznę dokonaną na rzecz np. na jednego z dzieci z pominięciem pozostałych, to dziesięcioletnie ograniczenie czasowe nie znajduje tu zastosowania. Obliczenie zachowku może również wymagać pomniejszenia wartości spadku o wszelkie długi i ciężary, które obciążają masę spadkową.
Data dokonania darowizny może zatem mieć kluczowe znaczenie dla ustalenia, czy dana darowizna wpłynie na wysokość zachowku. Zgodnie z przepisami prawa, darowizny dokonane na rzecz osób uprawnionych do zachowku w ciągu dziesięciu lat lub wcześniej przed śmiercią spadkodawcy są uwzględniane przy obliczaniu substratu zachowku.
Tymczasem darowizny uczynione na rzecz osób, które nie są spadkobiercami ustawowymi ani uprawnionymi do zachowku, również są brane pod uwagę, jeśli miały miejsce w ciągu dziesięciu lat przed śmiercią spadkodawcy.
Reasumując, darowizny uczynione na rzecz dzieci lub małżonka są zawsze wliczane do masy spadkowej, niezależnie od daty ich dokonania. Analiza prawna tych przepisów pokazuje, jak istotne jest precyzyjne ustalenie daty darowizny w kontekście ochrony interesów uprawnionych do zachowku.
Osoby uprawnione do zachowku mają kilka możliwości prawnych, aby dochodzić swoich praw w przypadku, gdy darowizny spadkodawcy wpłynęły na wysokość przysługującego im zachowku. Osoby te mogą wystąpić z roszczeniem o uzupełnienie zachowku przeciwko obdarowanym, którzy otrzymali darowizny od spadkodawcy.
Dochodząc swoich praw na drodze sądowej, obowiązkowo trzeba przedstawić dowody potwierdzające dokonanie darowizn i ich wpływ na wysokość zachowku. Warto w tym aspekcie zasięgnąć porady prawnika specjalizującego się w prawie spadkowym, aby właściwie zabezpieczyć swoje interesy.